Μουσείο, Αρχαιολογικό Σκύρου

Στη βορειοανατολική πλευρά της Χώρας του νησιού, στους πρόποδες του κάστρου και κάτω ακριβώς από τη γραφική πλατεία Μπρουκ (Brooke), άρχισε να χτίζεται το 1963 και εγκαινιάστηκε δέκα χρόνια αργότερα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σκύρου. Το μουσείο χτίστηκε με τη μέριμνα του Σκυριανού αρχαιολόγου Ιωάννη Παπαδημητρίου (1904-1963), του οποίου η προτομή τοποθετήθηκε στην αυλή του κτιρίου το 1992. Στη μνήμη εκείνου, η αδελφή του Λ. Κωστίρη δώρισε στο ελληνικό δημόσιο τη λαογραφική συλλογή που φιλοξενείται σε μικρό χώρο μεταξύ των δύο αιθουσών του μουσείου. Το κτίριο είναι ισόγειο και αποτελείται από δύο αίθουσες και από μία σκεπαστή, ανοιχτή στα νότια στοά, όπου φιλοξενούνται αρχιτεκτονικά γλυπτά, επιτύμβιες στήλες, αλλά και σαρκοφάγοι της πρωτογεωμετρικής και γεωμετρικής εποχής. Στις δύο αίθουσες της έκθεσης περιλαμβάνονται κυρίως αγγεία από την πρωτοελλαδική περίοδο (2900-1900 π.Χ.) έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Για να έχετε μια καλύτερη εικόνα της ιστορικής πορείας του νησιού, σας προτείνουμε να διασχίσετε τον ημιυπαίθριο χώρο, που φιλοξενεί τη συλλογή γλυπτών, και να ξεκινήσετε την περιήγησή σας από την αίθουσα 1. Κατόπιν να κατευθυνθείτε στην αίθουσα 2 και στον προαύλιο χώρο, και τέλος να επιστρέψετε στην πρώτη αίθουσα, για να δείτε τη λαογραφική συλλογή που φυλάσσεται σε αυτήν. Η περιήγησή μας ξεκινά από την προθήκη 1 της πρώτης αίθουσας, με τα ευρήματα της πρώιμης εποχής του χαλκού (2900-1900 π.Χ.). Τα περισσότερα προέρχονται από τον πρωτοελλαδικό οικισμό που ανασκάφηκε στο Παλαμάρι, στο βόρειο τμήμα του νησιού. Τα ευρήματα αυτά βεβαιώνουν τις σχέσεις των κατοίκων του οικισμού με την περιοχή του βορειοανατολικού Αιγαίου, ιδίως με την Πολιόχνη της Λήμνου και την Τροία. Φαίνεται ότι η Σκύρος αυτή την εποχή, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αναπτύσσει σχέσεις τόσο με την ηπειρωτική Ελλάδα και τις Κυκλάδες όσο και με το βορειοανατολικό Αιγαίο. Τα αγγεία της προθήκης 1 είναι χειροποίητα, ακόσμητα και με λεπτό επίχρισμα. Τα πιο χαρακτηριστικά σχήματα είναι οι κρατήρες, οι πρόχοι, οι φιάλες και τα κύπελλα, που μπορείτε να δείτε στο επάνω ράφι και προέρχονται από τη Χώρα της Σκύρου. Στο μεσαίο ράφι δεσπόζει το «δέπας αμφικύπελλον» από το Παλαμάρι. Το υψηλόσωμο και λεπτό αυτό αγγείο με τις δύο μεγάλες, ψηλές λαβές και τη στενή βάση ονομάστηκε έτσι από τον Σλίμαν, που το συνάντησε κατ’ επανάληψη στις ανασκαφές της Τροίας και το ταύτισε με το σκεύος (δέπας ή δέπαστρον) που ο Όμηρος αναφέρει ότι είχε φέρει μαζί του ο Νέστορας από την πατρίδα του Πύλο. Ο επισκέπτης πρέπει να σταθεί σε δύο ακόμη αντικείμενα: στο πήλινο στρογγυλό πώμα με ανάγλυφες σπείρες και στις δύο οστέινες χρωματοθήκες με εγχάρακτη γραμμική διακόσμηση, τα οποία αποδεικνύουν τις σχέσεις της Σκύρου με τις Κυκλάδες. Στο κάτω ράφι, εκτός από τα αγγεία (λεκάνες, πρόχοι, δίωτα αγγεία), φυλάσσεται μια σειρά από μικροαντικείμενα της ίδιας περιόδου, όπως μια λεπίδα οψιανού, ένα κέρατο που χρησίμευε σαν λαβή εργαλείου, ένα μολύβδινο έλασμα και χάλκινες περόνες. Δεξιά της προθήκης εκτίθεται ένας κρατήρας με οριζόντιες λαβές και λιτή γεωμετρική διακόσμηση από ομόκεντρα ημικύκλια στον ώμο που περικλείουν κλεψύδρες, ο οποίος χρονολογείται από την πρωτογεωμετρική εποχή (1050-900 π.Χ.). Η επόμενη προθήκη (2) φιλοξενεί ευρήματα της ύστερης εποχής του χαλκού (υστεροελλαδική ή μυκηναϊκή εποχή 1600/1580-1100 π.Χ.). Είναι η εποχή που δημιουργούνται τα μυκηναϊκά ανάκτορα, εμφανίζεται η Γραμμική Β΄ γραφή και οργανώνεται ένα συγκεντρωτικό κοινωνικό και οικονομικό σύστημα. Οι μύθοι συνδέουν τη Σκύρο με το μυκηναϊκό κόσμο. Εδώ, στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη, βρήκε καταφύγιο ο Αχιλλέας, στην προσπάθειά του να αποφύγει την Τρωική εκστρατεία. Εδώ γεννήθηκε και ο γιος του Νεοπτόλεμος, καρπός του έρωτά του με τη Δηιδάμεια, κόρη του βασιλιά. Στα ράφια αυτής της προθήκης παρουσιάζονται αγγεία στα οποία θα διακρίνετε μεγάλη τυποποίηση και ομοιομορφία, καθώς ο Μυκηναίος ζωγράφος έχει την τάση να επαναλαμβάνει μηχανικά τα θέματα, ζωγραφίζοντας μοτίβα που αποδίδουν με συμβατικό τρόπο τα φυσικά αντικείμενα. Στο επάνω ράφι εκτίθενται προχοΐσκες, αλάβαστρα και αμφορίσκοι της τελευταίας μυκηναϊκής περιόδου (υστεροελλαδική ΙΙΙ 1400-1100 π.Χ.), ενώ στο μεσαίο ράφι δεσπόζουν δύο ψευδόστομοι αμφορείς. Ο πρώτος διακοσμείται με παράσταση πλοίου και χρονολογείται από την υστεροελλαδική ΙΙΙ περίοδο, ενώ ο δεύτερος, της ίδιας περιόδου, προέρχεται από τάφο που ανασκάφηκε στον Μπάσαλε, στην ανατολική πλευρά του νησιού, και κοσμείται με ψάρια. Στο κάτω ράφι θα δείτε αμφορείς, υδρίες και ψευδαμφορείς της ίδιας περιόδου από άλλες τοποθεσίες του νησιού. Οι προθήκες 3-8 περιέχουν ευρήματα της πρωτογεωμετρικής εποχής (1050-900 π.Χ.) και γεωμετρικής εποχής (900-700 π.Χ.). Η αρχή της πρώτης χιλιετίας π.Χ. είναι η εποχή της καταστροφής των μυκηναϊκών κέντρων, της καθόδου των νέων ελληνικών φύλλων (Δωριείς, Θεσσαλοί), γεγονότα που συνεπιφέρουν αλλαγές στις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, προετοιμάζοντας το έδαφος για τη δημιουργία των πρώτων πόλεων κρατών. Τα ευρήματα της πλειοψηφίας των προθηκών του μουσείου αποδεικνύουν ότι η Σκύρος και κατά τη νέα αυτή περίοδο διαδραματίζει δυναμικό ρόλο στο Αιγαίο. Συνεχίζει να αποτελεί σταθμό για τη διακίνηση των εμπορευμάτων και γνωρίζει ακμή και οικονομική άνθιση. Στην προθήκη 3 θα δείτε ευρήματα που προέρχονται από τα Μαγαζιά και τη Χώρα. Ανάμεσά τους θα διακρίνετε δίωτα κύπελλα διακοσμημένα με ομόκεντρους κύκλους, έναν οξυπύθμενο μικρό πίθο, οινοχόες με τριφυλλόσχημο χείλος και μία πυξίδα που φέρει διακόσμηση με το μοτίβο της κλεψύδρας. Στο κάτω ράφι, εκτός από την κεραμική, εκτίθενται και άλλα αντικείμενα, όπως ένα περιδέραιο από φαγεντιανή και ένας χρυσός σφηκωτήρας, κόσμημα με το οποίο πιάνονταν οι μπούκλες των μαλλιών. Η προθήκη 4 περιλαμβάνει ευρήματα από τα Μαγαζιά, μεταξύ των οποίων έναν κρατήρα, χάλκινα βραχιόλια, χάλκινες πόρπες, υδρίες διακοσμημένες με το κόσμημα της κλεψύδρας και περιδέραια από φαγεντιανή. Από τα ευρήματα της προθήκης 5 ξεχωρίζουν ένας κάλαθος με τρεις σειρές τριγωνικών εγκοπών και ένα πινάκιο με κομψές λαβές, διακοσμημένο με το μοτίβο του τροχού. Η προθήκη 6, στο κέντρο της αίθουσας, είναι αφιερωμένη στην πρωτογεωμετρική και γεωμετρική κεραμική. Το πιο ενδιαφέρον εύρημα είναι ένα γεωμετρικό πιθοειδές από την Κόρινθο, με την παράσταση δύο ζώων που στέκονται αντικριστά. Στο μεσαίο ράφι μπορεί κανείς να θαυμάσει ένα δακτυλιόσχημο σκεύος που φέρει οχτώ ολόγλυφες πάπιες και δύο φίδια ενώ κατασπαράσσουν ένα πτηνό. Προφανώς πρόκειται για τελετουργικό σκεύος, αφού το πτηνό είναι σύμβολο της ουράνιας υπόστασης της θεότητας ενώ το φίδι σύμβολο της χθόνιας δύναμης. Στη δεύτερη αίθουσα, η έκθεση της γεωμετρικής κεραμικής συνεχίζεται στην προθήκη 7. Στο επάνω ράφι θα δείτε σκύφους διακοσμημένους με ημικύκλια, αλλά και ένα πήλινο φλασκί, μάλλον κυπριακής προέλευσης. Αξίζει να προσέξετε και την πυξίδα στο μεσαίο ράφι της προθήκης. Το σώμα της κοσμείται με μαιάνδρους και το πώμα της με δύο ομοιώματα αλόγων. Στο ίδιο ράφι εκτίθεται τελετουργικό αγγείο σε σχήμα αλόγου. Στο πίσω μέρος του σώματος του ζώου υπάρχει μικρή οπή, για να γεμίζει το αγγείο με το υγρό, και στο στόμα μεγαλύτερη οπή, για να χύνεται το υγρό κατά τη διάρκεια της σπονδής. Δίπλα, η προθήκη 8 φιλοξενεί ευρήματα του τέλους της πρωτογεωμετρικής εποχής, από ανασκαφές σε τάφους στα Μαγαζιά και στην Αγία Άννα, που βρίσκεται βόρεια του Κάστρου. Στο επάνω ράφι, εκτός από ένα χρυσό σφηκωτήρα και ένα χρυσό σκουλαρίκι, το πιο ενδιαφέρον εύρημα είναι μία πήλινη, μελανού χρώματος πλαγγόνα, ειδώλιο δηλαδή με αρθρωτά τα κάτω άκρα του. Στο μεσαίο ράφι υπάρχει ένα χαριτωμένο πτηνόμορφο αγγείο. Όλο το σώμα του αγγείου έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε να μοιάζει με πάπια που έχει προτεταμένο το κεφάλι και την ουρά, ενώ η βάση είναι στενή, όπως και ο λαιμός, με μια λαβή. Στο κάτω ράφι, ενδεικτικό για τα κοσμήματα της εποχής είναι το περιδέραιο από φαγεντιανή. Δεξιά, η προθήκη 9 περιέχει ευρήματα της αρχαϊκής εποχής (7ος-6ος αι. π.Χ.). Τα ευρήματα προέρχονται ως επί το πλείστον από τη Χωράφα, που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού, βόρεια από τη Χώρα. Στο επάνω ράφι εκτίθεται μία υψίποδη κύλικα με σχηματοποιημένα ανθέμια, αλάβαστρα, ένας δίωτος σκύφος και μία τριφυλλόσχημη οινοχόη. Στο μεσαίο ράφι μπορεί να θαυμάσει κανείς το διάδημα από ήλεκτρο που φέρει παράσταση πολεμιστών που κρατούν οκτώσχημες ασπίδες. Χρονολογείται από τα τέλη του 8ου αι. π.Χ. Τέτοιου είδους ελάσματα κατασκευάζονταν κατά τη γεωμετρική εποχή για να επενδύσουν ξύλινα αντικείμενα που αφιερώνονταν στους νεκρούς ή για να προσαρμοστούν σε νεκρικά ενδύματα. Τα υπόλοιπα εκθέματα, όπως ένας απιόσχημος αρύβαλλος με φολιδωτό κόσμημα και ένα αλάβαστρο με φτερωτό δαίμονα στη μία όψη και κύκνο στην άλλη, χρονολογούνται από τον 7ο αι. π.Χ. Στην ίδια προθήκη εκτίθεται και ένας μικρός πίθηκος από φαγεντιανή, πιθανότατα προϊόν εισαγωγής από αυτά που κυκλοφορούσαν ευρύτατα στη Μεσόγειο τον 7ο αι. π.Χ. Απέναντι από την προθήκη 9 βρίσκεται η τελευταία προθήκη της αίθουσας (10), που περιλαμβάνει εκθέματα από τους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Το 475 π.Χ. η Σκύρος καταλήφθηκε από τον Κίμωνα, ο οποίος εγκατέστησε εκεί Αθηναίους κληρούχους. Από τότε έως και το 86 π.Χ., όταν ο Σύλλας κατακτά το νησί για λογαριασμό της Ρώμης, η Σκύρος βρίσκεται υπό την κυριαρχία των Αθηναίων. Από τα ευρήματα της προθήκης αυτής ξεχωρίζει ένα αγαλμάτιο με δορά, που ίσως παριστάνει τον Ηρακλή ή τον Παπποσιληνό, τον επικεφαλής των ακολούθων του Διονύσου. Στο μεσαίο ράφι υπάρχουν αντικείμενα των ελληνιστικών χρόνων, όπως ένα αττικό ληκύθιο και ένα χάλκινο αγκίστρι. Στο κάτω ράφι, αξίζει να σταθείτε σε δύο ευρήματα: στο ακέφαλο αγαλμάτιο της ένθρονης θεάς Κυβέλης και σε μία ρωμαϊκή αναθηματική επιγραφή. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται γλυπτά από τους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Από αυτά αξίζει να προσέξετε, στο κέντρο της αίθουσας, μία μαρμάρινη επιτύμβια λήκυθο με παράσταση δεξίωσης, όπως λέγεται η παράσταση αποχαιρετισμού με χειραψία της νεκρής ή του νεκρού, και ένα ακέφαλο άγαλμα ιματιοφόρου ανδρός. Επιρροές από τα έργα του Πραξιτέλη εκφράζει το ακέφαλο άγαλμα γυμνής νεαρής ανδρικής μορφής, ίσως του Απόλλωνα ή του Διονύσου, αριστερά μετά την είσοδο της αίθουσας. Στο προαύλιο του μουσείου ο επισκέπτης μπορεί να δει αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά διαφόρων περιόδων. Ξεχωρίζουν μία υδρορρόη σε σχήμα λεοντοκεφαλής, η αναθηματική στήλη της Αθηναίας Αρτέμιδος από το δήμο Κυδαθηναίων, ένα τμήμα τρίγλυφου και ένα δωρικό κιονόκρανο. Εδώ φυλάσσονται ακόμη γλυπτά των χριστιανικών χρόνων και σαρκοφάγοι της πρωτογεωμετρικής και γεωμετρικής περιόδου. Ο επισκέπτης, ολοκληρώνοντας τη νοερή του περιήγηση στην προϊστορική και ιστορική Σκύρο, μπορεί να θαυμάσει -επιστρέφοντας στην αίθουσα 1- το λαογραφικό πλούτο του νησιού. Στο βάθος της αίθουσας έχουν δημιουργηθεί δύο ισόγειοι χώροι και ένα πατάρι, αντίστοιχοι του σκυριανού σπιτιού, για να στεγάσουν τη λαογραφική συλλογή. Στον ισόγειο χώρο, ένα ξυλόγλυπτο διάφραγμα (μπουλμές), που κοσμείται με δικέφαλο αετό, χωρίζει το μέρος σε δύο τμήματα. Στο πρώτο υπάρχει το τζάκι (φγου), στη γωνία του δωματίου. Τους τοίχους διακοσμούν ξύλινα ράφια με πήλινα και γυάλινα σκεύη. Ο χώρος γεμίζει με τα παραδοσιακά έπιπλα: μικρές σκυριανές καρέκλες, το σνι (το μεταλλικό δίσκο που χρησιμοποιείται ως τραπέζι), και ένα μικρό κρεβάτι (κρεβατσούλα). Ο δεύτερος ισόγειος χώρος βρίσκεται κάτω από το πατάρι και ονομάζεται «αποκρέβατος». Χρησιμοποιούνταν ως συμπληρωματική κρεβατοκάμαρα ή αποθηκευτικός χώρος. Στο πατάρι, που είναι προσιτό με ξύλινη σκάλα, εκτίθενται οι τοπικές ενδυμασίες, όπως η ενδυμασία του τσοπάνη, καθημερινές ενδυμασίες, νυφικές ενδυμασίες, καθώς και κεραμικά και γυάλινα σκεύη του 17ου και 18ου αι. Εδώ φυλάσσονται και τα χαρακτηριστικά σκυριανά κεντήματα με τα γνωστά μοτίβα της γοργόνας, του καραβιού, του κυνηγιού και του γάμου. Τέλος, στον τοίχο έχει διαμορφωθεί κόγχη, όπου έχουν τοποθετηθεί ένα ευαγγέλιο του 18ου αι. και μεταβυζαντινές εικόνες.